Ukraina w UE do 2030 roku. Czy to realne?

Ukraina w 2030 roku w Unii Europejskiej to bardzo ambitny cel, ale jego osiągnięcie nie jest całkowicie wykluczone. To główny wniosek z najnowszego raportu Fundacji Schumana i Fundacji Adenauera pt. „Ukraina jako państwo kandydujące do UE”.

Sprawnym przygotowaniom w Ukrainie będzie z pewnością sprzyjał fakt, że poparcie na rzecz uzyskania członkostwa w UE jest największe wśród państw kandydujących. Ukraińcy są gotowi zaakceptować warunki, które Unia uzna za niezbędne dla członkostwa. Agresja Rosji dała również argument do przezwyciężenia wstrzemięźliwego uprzednio nastawienia UE i jej państw członkowskich do europejskich ambicji Ukrainy.

Tempo przebiegu negocjacji akcesyjnych oraz ich finalizacji w postaci traktatu akcesyjnego dyktowane będzie tempem odbudowy gospodarczej Ukrainy, tak aby była ona w stanie sprostać wymogom konkurencji na unijnych rynku wewnętrznym oraz wiarygodnym i trwałym funkcjonowaniem Ukrainy jako sprawnego państwa demokratycznego. Zbudowanie na Ukrainie instytucji gwarantujących w sposób trwały demokratyczny charakter państwa, będzie bez wątpienia zasadniczym testem przyjęcia Ukrainy do UE. Nie należy spodziewać się tutaj żadnej taryfy ulgowej. Dodatkowym czynnikiem, który ma wpływ na tę sprawę, są fundamentalne problemy, jakie wystąpiły w Polsce i na Węgrzech, związane z naruszaniem praworządności i budowaniem państw autorytarnych.

Przystąpienie Ukrainy do UE przyniesie ogromne konsekwencje finansowe, których źródła, skala i skutki jeszcze nie są w pełni znane. Bank Światowy ocenił w marcu 2023 roku straty wojenne Ukrainy na 383 miliardów euro. Przy odbudowie rozłożonej na 10 lat oznaczałoby to roczne wydatki rzędu 38,3 miliardów euro. Coroczny budżet UE wynosi około 130 miliardów euro. W negocjacjach mogą pojawić się propozycje okresów przejściowych ograniczających dostęp do pełni finansowania unijnego jeszcze w dłuższym czasie po akcesji.

Poza kwestiami finansowymi, znaczącymi problemami mogą być kwestie warunków prowadzenia działalności gospodarczej w Ukrainie, reguły konkurencji w kontekście oligarchicznej struktury gospodarki czy walka z korupcją. Nawet jeśli przepisy prawa już obecnie są zbliżone do rozwiązań unijnych, to praktyka administracji ukraińskiej i trudności napotykane przez podmioty zagraniczne działające na tym rynku pozostają do rozwiązania. Również swoboda nabywania nieruchomości przez cudzoziemców może wywołać gorące polityczne spory, prowadzące do formułowania niezbyt realistycznych postulatów negocjacyjnych. Podobnie jak w Polsce tam też mamy do czynienia z zaszłościami historycznymi rzutującymi na oceny polityczne.

Problemem spornym może być kwestia preferencji dla firm lokalnych ubiegających się o kontrakty na odbudowę. Takie preferencje wydają się wielu politykom ukraińskim złotą receptą na szybszy rozwój rodzimej przedsiębiorczości i już kilka razy wynikły z tego ostre spory z Komisją Europejskiej, ze względu na sprzecznoci z zasadą jednolitego rynku wewnętrznego.

Poważnym wyzwaniem jest gotowość samej Unii do ew. rozszerzenia. Rozwiązania wprowadzone na mocy Traktatu z Lizbony co prawda znacznie ułatwiają przyjęcie nowych państw, bowiem przyjęcie takie nie wymaga w najważniejszych obszarach (alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim, podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną, składu Komisji Europejskiej) rewizji traktatowych. Zmiany w instytucjach i tak będą jednak przedmiotem trudnych negocjacji. To samo dotyczy postulatu wprowadzenia większej elastyczności w unijnym procesie decyzyjnym ze względu na coraz większą liczbę państw członkowskich. Nie należy zapominać, że dla osiągnięcia kompromisu w tych sprawach, jak do finalnej zgody na rozszerzenie wyjściowo konieczna jest jednomyślność wszystkich państw członkowskich.

Spis treści

Wstęp

1. Ewolucja nastawienia Ukrainy wobec Unii Europejskiej

2. Podstawy prawne akcesu i dotychczasowy przebieg procedury w stosunku do Ukrainy

2.1. Ramy prawno-polityczne akcesu

2.2. Nadanie Ukrainie statusu państwa kandydującego do członkostwa w UE

3. Stanowisko i ocena Komisji Europejskiej

4. Stanowisko państw członkowskich, Rady Europejskiej, Rady UE i Parlamentu Europejskiego

5. Węzłowe problemy

5.1. Droga do efektywnego otwarcia negocjacji akcesyjnych

5.2. Propozycje alternatywne: wzmocnione stowarzyszenie,

„elastyczne” członkostwo, Europejska Wspólnota Polityczna

5.3. Rozszerzenie o państwa Bałkanów Zachodnich a członkostwo Ukrainy, Mołdawii i Gruzji

5.4. Specyfika negocjacji akcesyjnych z Ukrainą, w tym okresy przejściowe

5.5. Specyfika negocjacji akcesyjnych z Ukrainą: wyzwania merytoryczne

5.6. Odbudowa Ukrainy

5.7. Znaczenie nadania Ukrainie statusu państwa kandydującego

do członkostwa w UE w kontekście przyszłego „dealu pokojowego” z Rosją

5.8. Przygotowanie instytucjonalne UE - balans instytucjonalny, unijny proces decyzyjny

5.9. Polska a negocjacje akcesyjne i członkostwo Ukrainy w UE

5.10. Problem praworządności w kontekście przyszłego członkostwa Ukrainy w UE

5.11. Powiązanie negocjacji akcesyjnych i członkostwa w UE ze zbliżeniem Ukrainy do NATO

6. Wnioski